آنتی بیوتیک

آنتی بیوتیک ماده ای شیمیایی است که جانداران ذره بینی یا میکروب ها مانند باکتری،قارچ یا آغازی (پروتوزوآ) را از بین می برد یا رشد آنها را متوقف می کند.

 واژه آنتی بیوتیک از «آنتی‏بیوسیز» گرفته شده است. آنتی به معنی «ضد» و بیوسیز به معنی «زیست» است. آنتی بیوتیک‏ها فقط انواع معینی از موجودات میکروسکوپی (مثل باکتری‏ها) را از بین می‏برند. در واقع آنتی‏بیوتیک‏ها مواد شیمیایی‏اند که از برخی موجودات ذره‏بینی مثل باکتری و کپک و یا برخی از گیاهان به دست می‏آیند.

عصر استفاده از آنتی‏بیوتیک از حدود سال ۱۹۲۸ میلادی با کشف نوعی «پنی‏سیلین» توسط  «سرالکساندر فلمینگ» آغاز شد. پنی‏سیلین در درمان ذات‏الریه سرفه التهاب گلو، کورک‏ها، زخم‏ها و غیره موثر است. «استرپتومایسین» نوع دیگری از آنتی ‏بیوتیک است که برای درمان بیماری سل استفاده می‏شود.

بنابراین از آنتی بیوتیک ها می توان برای درمان بیماری هایی که میکروب ها در بدن به وجود می آورند استفاده کرد.

مواد طبیعی با خاصیت ضد میکروبی موادی از شیر ترش گرفته تا لاک لاک پشت از هزاران سال قبل مورد استفاده بوده اند، اما عصر آنتی بیوتیک های مدرن از سال ۱۹۲۶ آغاز شد که آلکساندر فلمینگ کشف کرد که یک قارچ کپکی از جنس پنی سیلیوم ماده ای تولید می کند که می تواند برخی از انواع باکتری را از بین ببرد.

از آن هنگام تاکنون تعداد زیادی از آنتی بیوتیک که برخی مانند پنی سیلین منشاء طبیعی دارند و برخی دیگر به طور مصنوعی ساخته شده اند، برای درمان بیماری های میکروبی از گلودرد چرکی گرفته تا سل و سوزاک مورد استفاده قرار می گیرند.

آنتی بیوتیک ها بر خلاف درمان های قدیمی برای درمان عفونت ها که معمولا حاوی موادی شیمیایی مانند استرکنین یا آرسنیک بودند و خود دارای سمیت زیادی بودند، عوارض جانبی نسبتا کمی دارند و به طور کارآمدی میکروب ها را از بین می برند.

اولین آنتی بیوتیک ها از جانداران زنده به دست می آمدند، مانند پنی سیلین که از قارچ پنی سیلیوم به دست می آید یا استرپتومایسین که از باکتری جنس استرپتومایسس آن را تولید می کند اما با پیشرفت شیمی آلی امروزه بسیاری از آنتی بیوتیک ها به صورت مصنوعی ساخته می شوند مانند داروهای سولفونامیدی.

آنتی بیوتیکها از مهمترین داروهای ضد باکتریایی می باشند که در درمان بیماریهای مختلف انسان و دام بکار می روند . طبق تعریف اولیه ای که ارائه شده , آنتی بیوتیکها موادی هستند که توسط میکروارگانیسمها تولید شده و اثر مهاری یا تخریبی خود را روی سایر میکروارگانیسمها ظاهر می سازند . ( فارماکولوژی دارو های ضد باکتریایی در دامپزشکی تالیف دکتر سید محمد فقیهی , بیماریهای قناری تالیف دکترنریمان شیخی) .

●  تقسیم بندی آنتی بیوتیکها از نظر منشاء :

۱- منشاء طبیعی
- کفکها , مانند : پنی سیلین های طبیعی و گریزئوفولوین
- قارچهای پست , مانند : استرپتو مایسین – کلر تتراسیکلین – اکسی تتراسیکلین – اریترومایسین – نئومایسین – نیستاتین و سفالوسپورین
- باکتری ها , مانند : باسیتراسین – پلی میکسین ها و تایروتریسین
۲- منشاء نیمه ساختگی
- مانند : اگزاسیلین – گلوگزاسیلین – آمپی سیلین – دی هیدرواسترپتومایسین – تتراسیکلین
۳- منشاء ساختگی
- مانند : کلرامفنیکل و رولی تتراسیکلین

●  طیف اثر آنتی بیوتیکها :

بعضی آنتی بیوتیکها روی عده زیادی از جرمها موثر هستند لذا به این دسته از آنتی بیوتیکها , وسیع الطیف گویند و بعضی فقط روی عده کمی اثر می کنند که آنها را با طیف محدود می نامند . براین اساس آنتی بیوتیکها به سه گروه تقسیم می شوند :
- گروه اول عمد تا روی باکتری های گرم مثبت موثرند مانند پنی سیلین های نیمه ساختگی .
- گروه دوم عمد تا روی باکتری های گرم منفی هوازی اثر می گذارند مانند پلی میکسین ها
- گروه سوم روی هر دو دسته باکتری های گرم مثبت و منفی موثرند مانند تتراسیکلین ها

●  سینرژیسم و آنتاگونیسم اثر:

آنتی بیوتیکها را بر اساس دارا بودن توافق اثر و یا تضاد اثر با یکدیگر به دو گروه تقسیم نموده اند .
گروه اول شامل : پنی سیلین ها – استرپتومایسین – باسیتراسین – نئو مایسین و پلی میکسین ها است .
گروه دوم شامل : تتراسیکلین ها – کلرامفنیکل – اریترومایسین و نووبیوسین می باشد .
هر یک از این دو گروه درداخل خود ممکن است سینرژیسم اثر داشته باشند ولی آنتاگونیسم اثر ندارند . اما دارو های گروه اول ممکن است با گروه دوم آنتاگونیسم اثر داشته باشند . برای مثال پنی سیلین با استرپتومایسین سینرژیسم اثر دارد و پنی سیلین و کلرامفنیکل با یکدیگر آنتاگونیسم اثر دارند .

●  مقاومت باکتریایی :

بر اثر یکسری عوامل از جمله مصرف بی رویه داروها باکتریها می توانند نسبت به آنتی بیوتیکهای مختلف مقاومت پیدا کنند این موضوع امروزه مشکل بزرگی ایجاد کرده است و شاید همین امر باعث پیدایش روز افزون آنتی بیوتیکهای جدید می گردد . برای مثال پس ازکشف پنی سیلین سوشهای مقاوم استافیلو کوک بند رت مشاهده می شد ولی پس از دهه پنجاه میلادی به بعد سوشهای مقاوم رو به افزایش گذاشت بطوری که در دهه پنجاه و پنج , پنجاه درصد کل سوشهای جدا شده استافیلو کوک مقاوم بودند .

به یاد داشته باشید که آنتی بیوتیک ها می توانند مضر باشند

لازم است بیماران در هنگام بیماری از مصرف بی رویه دارو از جمله آنتی بیوتیک ها مانند آموکسی سیلین جدا خودداری کنند. زیرا در هنگام مصرف دارو تعدادی از ویروس های لازم در بدن به همراه دیگر ویروس ها کشته می شوند که این خود باعث فراهم کردن زمینه بیشتر بیماری هاست.

مصرف آنتی بیوتیک ها، تنها در صورت وجود علائمی خاص هنگام سرماخوردگی مجاز است.

بدن انسان به گونه ای آفریده شده که گاهی اوقات پیام های درد را به شکل گرفتگی بینی، سرفه یا جراحت گلو نشان می دهد. در این شرایط اغلب افراد می کوشند تا در اولین فرصت با مصرف آنتی بیوتیک علائم سرماخوردگی را در همان مراحل خفیف بهبود دهند در صورتی که آنتی بیوتیک هیچگونه تأثیری بر این علائم ندارد.

آنتی بیوتیک ها، داروی کشنده باکتری ها هستند که در ۹۰ درصد از عفونت های مجاری تنفسی از جمله آنفلوآنزا مؤثر بوده و عفونت های سینوسی را بهبود می بخشد.

از آنجا که آنتی بیوتیک ها بر ویروس ها بی اثرند، افتراق عامل بوجود آورنده بیماری توسط پزشک نقش مهمی در استفاده مؤثر از داروها و التیام بیماری ها دارد.

بنابراین لازم است یکسری علائم در فرد بیمار وجود داشته باشد تا وجود باکتری ثابت شده و نیاز به مصرف آنتی بیوتیک مشخص شود.

●  علاوه بر نشانه هایی که پزشک متخصص در فرد بیمار پیدا می کند وجود پنج علامت برای مصرف آنتی بیوتیک ضروری شمرده شده است تا به این ترتیب از مصرف خودسرانه این قبیل داروها پیشگیری شود.

▪ تب:

افزایش دمای بدن، لرز و احساس سرما از نشانه های ورود باکتری ها به بدن است. اگرچه این علائم به واسطه ورود ویروس ها نیز در بدن تظاهر پیدا می کنند ولی تداوم آنها نشانه ای از نیاز به آنتی بیوتیک است.

▪ طول مدت بیماری:

از آنجا که عفونت های ویروسی به سینوس ها گسترش پیدا می کند و ممکن است با عفونت های باکتریایی همراه شود، چنانچه سرماخوردگی های ویروسی بیش از ۱۰ الی ۱۴ روز ادامه پیدا کند نیاز به مصرف آنتی بیوتیک مناسب با تجویز پزشک وجود دارد.

▪ ترشحات رنگی:

اغلب ترشحات مجاری هوایی که توسط ویروس ها به وجود می آیند، آبکی و شفاف هستند اما چنانچه این ترشحات سبزرنگ شده باشند، عفونت باکتریایی تلقی می شوند، بنابراین نیاز به مراجعه به متخصص دارد.

▪ زخم گلو:

اگرچه مخاط قرمزرنگ گلو و بلع دردناک در انواع سرماخوردگی ها وجود دارد اما لکه های سفیدرنگی که پزشک در حلق تشخیص می دهد نشان از عفونت های باکتریایی است.

▪ تست آزمایشگاهی:

بررسی خلط سینه یا ترشحات بینی در آزمایشگاه، روش مناسبی برای نوع میکروب وارد شده به بدن است. از آنجا که کشت باکتری ها حداقل دو روز زمان نیاز داشته و پرهزینه تر است، این روش در رابطه با تشخیص عفونت سل، کاربرد بیشتری دارد.

●  عوارض جانبی آنتی بیوتیکها:

عمدتاً شامل ناراحتی های ملایم گوارشی ٬ تهوع ٬ اسهال یا مدفوع نرم است. بعضی آنتی بیوتیکها ممکن است باعث حساسیت به نور آفتاب شوند.

درصورت داشتن عوارض زیر با پزشک تماس بگیرید:

استفراغ ، اسهال آبکی شدید، دردهای شکمی شدید، پلاکهای سفید بر روی زبان ، وجود ترشح یا خارش واژن ( ناحیه تناسلی خانمها)

واکنش های حساسیتی:

بعضی افراد به بعضی گروههای آنتی بیوتیکها (عمدتاً گروه پنی سیلین ها) حساسیت دارند ، در این صورت پزشک در صورت آگاهی، آنتی بیوتیک آن گروه را تجویز نخواهد کرد. علائم حساسیت شامل جوشهای ریز قرمز ، خارش ، کهیر ٬ ورم لب ٬ صورت و زبان و موارد شدیدتر مثل سختی در تنفس و کاهش فشار خون می باشد.

در خانمها ٬ علاوه بر موارد فوق باید به نکات زیر توجه شود:

۱- ممکن است مصرف آنتی بیوتیک منجر به عفونت قارچی واژن شود ٬ علت این مساله این است که در اثر مصرف این داروها ٬ باکتریهای معمول که در واژن زندگی می کنند ٬ کشته میشوند و در نتیجه قارچ بسرعت رشد میکند. علائم ٬ شامل یکی یا بیشتر از این حالتهاست: خارش ٬ سوزش ٬ درد در زمان نزدیکی و ترشحات واژن

۲- آنتی بیوتیک ممکن است باعث شود تاثیر قرصهای خوراکی جلوگیری از بارداری کم شود ٬ چه بسا در طول دوره درمان با آنتی بیوتیک استفاده ازروشهای دیگر ضد بارداری لازم باشد که در این موارد باید از داروساز یا پزشک مشاوره بگیرید.

۳ – درخانمهای باردار ٬ بعضی آنتی بیوتیکها میتوانند از جفت عبور کنند و به جنین صدمه برسانند.