اکینوکوکوس گرانولوزوس (Echinococcus granulosus)

 این کرم یکی از آلودگیهای جدی و مهم انسان به شمار رفته و در ایران نیز شایع حائز اهمیت است. این کرم از راسته سیکلوفیلیده و خانواده تنیائیده بوده و سگ سانان میزبان اصلی (نهایی) و علفخواران میزبان واسط اصلی آن هستند و انسان بطور اتفاقی بدمرحله لاروی آن (به عنوان میزبان واسط غیرفعال) مبتلا می‏شوند.
  
تاکنون چهار گونه از جنس اکینوکوکوس شناسایی شده است که در انسان قادر به ایجاد بیماریهای مختلفی هستند:

۱)e.granulosus (مسبب بیماری کیست هیداتید)،

۲)e.multilocularis(مسبب کیست آلوئولی)

۳)e.vogeli(مسبب بیماری پلی کیستیک)و

۴)e.oligarthrus(مسبب بیماری پلی کیستیک).

اپیدمیولوژی
جهان: بیماری تقریبا در تمامی‏ نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری دنیا، خصوصا نواحی که ارتباط نزدیکی بین انسان و سگ وجود دارد، بوفور دیده میشود.


ایران: هنوز آمار دقیقی در رابطه با میزان شیوع الودگی افراد در ایران وجود ندارد. اما براساس مطالعات انجام شده برروی بیماران در بیمارستانها، برآورد می‏شود از هر ۱۰۰ هزار نفر ۱۲/۱-۱ نفر مبتلا به هیداتیدوز باشند.


در رابطه با میزان آلودگی در میزبانهای اصلی (خصوصا سگ) و میزبانهای واسط(خصوصا گوسفند، گاو و شتر) مطالعات نسبتا کاملی صورت گرفته است و در کل میزان آلودگی سگها در استانهای اصفهان، مازندران، آذربایجان غربی و ایلام بین ۴۵ تا ۶۳% و در سایر نواحی بطور متوسط ۲۰% بوده است(در سیستان و بلوچستان حدود ۳/۳%).



مورفولوژی
کرم: این کرم باندازه بسیار کوچک (معمولا ۳-۶mm و گاهی تا ۹mm) بوده و دارای یک سر (اسکولکس)کروی شکل با چهار بادکش فنجانی شکل و یک روستلوم با ۲۸ تا ۵۰ قلاب(معمولا ۳۰ تا ۳۶)، یک گردن کوتاه، یک پروگلوتید نارس، یک پروگلوتید بالغ و یک (گاهی دو) پروگلوتید بارور است طول عمر آن در سگ ۵ تا ۲۹ ماه است.


مرحله لاروی (hydatid) : به مرحله لاروی (متاسستودی) ا.گرانولوزوس که درداخل بدن میزبان واسط (از جمله دام و انسان)تشکیل می‏شود ، کیست هیداتیه گفته می‏شود.


پس از خورده شدن تخم توسط میزبان واسط جنین آن(انکوسفر) ازتخم خارج شده و از طریق گردش خون به بافت‏های مختلف رفته و در آنجا به فرم لاروی کرم که به صورت حبابچه یا کیست است در می‏آید و ظرف ۳ ماه قطر آن به ۴-۵mm و ظرف ۵ ماه به ۱cm رسیده و از آن به بعد سالانه ۱cm(و گاهی تا ۵cm) به قطر آن اضافه می‏شود.


اندازه کیست‏های هیداتیک بطور معمول ۵cm است ولی تا ۲۰cm هم گزارش شده است.



چرخه زندگی
کرمهای بالغ در روده سگ و گاهی سایر سگ سانان( گربه، گرگ، شغال، روباه) کانگرو و میمون زندگی می‏کند. آخرین بند کرم محتوی تعداد زیادی تخم است که در داخل روده میزبان و یا در خارج ترکیده و تخم‏ها آزاد می‏شوند.


در پی خوردن سبزیجات و مواد غذایی آلوده، جدار تخم‏ها درمعده باز شده و جنین‏های کرم(انکوسفرها)آزاد شده و با نفوذ به جدار معده یا روده وارد جریان خون وریدی و لنفاتیک شده و در بافتهای مختلف مستقر میشوند و در آن مکان به فرم لاروی (کیست) تبدیل می‏شوند.


اما انسان کجای این چرخه قرار دارد؟ آیا با خوردن کیست‌ها در بدن ما کرم تشکیل می‌شود؟ خیر، روده انسان جای مناسبی برای تشکیل کرم نیست. انسان‌ها با خوردن سبزیجات حاوی تخم‌های آلوده (مثل دام‌ها) بیمار می‌شوند و تخم‌ها در بدن انسان در قسمت‌هایی مثل کبد و ریه وارد مرحله لاروی شده و کیست هیداتید ایجاد می‌کنند.
در صورت خورده شدن بافتهای الوده به کیست توسط میزبان قطعی، اسکولکس‏ها در معده و روده آزاد شده و ظرف ۶ تا ۹ هفته به کرم‏های بالغ بارور تبدیل می‏شوند.

بیماریزایی و تظاهرات بالینی
انسان از طریق خوردن آب، سبزیجات، مواد غذایی و یا حتی لیس زدن سگ آلوده یا تماس دست با سگ و آلوده شدن دست و در نهایت خوردن تخم آلوده می‏شود.

کیست هیداتید تا زمانی که خیلی بزرگ نشده است، علائم چندانی ندارد ولی وقتی به اندازه چند سانتی‌متر می‌رسد، می‌تواند علائم فشاری در کبد و ریه ایجاد کند. در مورد کیست کبدی، علائم به شکل درد شکم یا وجود توده و گاهی به خاطر فشار روی مجاری صفراوی ایجاد زردی است.

اگر کیست هیداتید خیلی بزرگ شود، ممکن است پاره شود که در این صورت مواد کیست که به خون وارد می‌شوند، باعث علائم حساسیتی مثل کهیر و حتی گاهی حساسیت شدید و کشنده می‌شود. به ندرت کیست هیداتید در مغز هم تشکیل می‌‌شود زیرا علائم عصبی ایجاد می‌کند و بسیار خطرناک است. درمان کیست‌ها با دارو و جراحی است؛ البته در سال‌های اخیر با کمک تکنیک‌های سونوگرافی و سی‌تی‌اسکن می‌توان سوزن را به داخل کیست‌ها وارد و آنها را تخلیه کرد، ولی اگر کیست‌ها خیلی بزرگ باشند و به اندام‌های حساس دست‌اندازی کرده باشند، باید با جراحی خارج شوند.

بیماری ایجاد شده در انسان به شدت آلودگی و محل تشکیل لارو(کیست) در بدن بستگی دارد.در کل، کبد(۶۰ تا ۷۰%)، ریه‏ ها(۲۰ تا ۴۰%)، عضلات (۴%)، طحال(۳%)، بافتهای نرم(۳%)، مغز(۳%)، استخوان(۲%) و سایر نواحی(۱%) محل‏های اصلی استقرار لاروها (کیست‏ها)هستند.

قرص آلبندازول که داروی ضدکرم بسیار قوی است درکنار جراحی برای کشتن انگل‌های داخل کیست به کار می‌رود.