آزمایش کامل UA:

آزمایش کامل ادرار UA آزمایش ساده ومهم و گاهی وسیله ای کلیدی برای تشخیص بیماری های کلیوی و اورولوژیک می باشد. این آزمایش شامل بررسی فیزیکی، شیمیایی و میکروسکوپی می باشد. گاهی همین آزمایش ساده و راحت اطلاعات بسیار مهم و الزامی برای تشخیص بیماران را فراهم می آورد. در تمام بیماران اورولوژی و نفرولوژی U/A الزامی است. با این حال این آزمایش چنانچه به درستی تفسیر نشود ، می تواند باعث گمراهی پزشک شود.

 

روش جمع آوری نمونه ادرار

در مردان یک نمونه وسط ادرار (Mid-stream) گرفته می شود که بایستی در افراد ختنه نشده، پرپوس قبل از نمونه گیری عقب کشیده شده و گلانز با یک محلول آنتی سپتیک تمییز شده و با ظرف دهانه گشاد از وسط ادرار نمونه تهیه شود. این روش مانع آلودگی ادرار با میکروارگانیسم های پوست و مجرا می گردد.

در موارد عفونت ادراری مزمن از روش چهار ظرفی استفاده می گردد که ظرف اول (VB1) حاوی 10 میلی لیتر اول ادرار، ظرف دوم (VB2) حاوی نمونه وسط ادرار، ظرف سوم(EPS) حاوی ترشحات پروستات پس از ماساژ و ظرف چهارم (VB3) حاوی ادرار پس از ماساژ پروستات هستند.این نمونه ها به ترتیب (VB1) فلور مجرا، (VB2) فلور مثانه ، (EPS) و(VB3) فلور پروستات را نشان می دهند.

در خانم ها گرفتن نمونه وسط ادرار مشکل تر است . خانم ها بایستی ولو را با محلول آنتی سپتیک تمییز کرده و در حالی که لابیا ها را از هم جدا کرده اند نمونه وسط ادرار را در ظرف بریزند. با این حال اگر شک به عفونت ادراری است، این نمونه صحت کافی برای قضاوت ندارد و بایستی از نمونه حاصل از کاتتریزاسیون مثانه استفاده نمود.

در نوزادان و کودکانی که هنوز قادر به دستشویی رفتن نیستند، یک روش معمول چسباندن یک کیسه ی مخصوص به ناحیه ی تناسلی است. در حالی که این نمونه شدیدا آلوده بوده و بخصوص برای کشت و قضاوت بی ارزش است.

بهترین روش نمونه گیری استریل در این موارد آسپراسیون سوپرا پوبیک می باشد. دراین روش ناحیه ی سوپرا پوبیک، 2 ـ1 سانتی متر بالای استخوان پوبیس، پس از شستشو با محلول آنتی سپتیک با یک سرنگ با سوزن ظریف به طور عمودی وارد مثانه شده و نمونه تهیه می گردد. در کشت ادرار به این روش نمونه گیری هر تعداد میکروارگانیسم گرم منفی عفونت در نظر گرفته می شود.

تمام نمونه ها بایستی در عرض یک ساعت آزمایش شوند. اگر این کار امکان پذیر نباشد، باید، در درجه ی حرارت 5 درجه سانتی گراد در یخچال نگهداری شوند. باقی ماندن ادرار در درجه ی حرارت اتاق منجر به رشد باکتری، تغییر (PH)، تخریب کست های RBC و WBC می شود.

آزمایش کامل ادرار توسط (dipsticks) و میکروسکوپی انجام می شود، خصوصیات فیزیکی ادرار نیز ذکر می گردد.

در این قسمت خلاصه ای از این موارد ذکر میگردد.

الف)خصوصیات فیزیکی

1-      رنگ ادرار ـ ادرار طبیعی به رنگ زرد کم رنگ (pale yellow) است که به علت پیگمان یوروکروم(urochrom) می باشد. دلایل تغییر رنگ ادرار عبارت اند از: میزان غلظت ادرار، خوراکی ها ، دارو ها، تولیدات متابولیسم بدن، عفونت ادراری.

در صورت تغییر رنگ ادرار باید، تمام این موارد بررسی شوند.(جدول 1)

سندروم کهنه ی قرمز(red diaper syndrome)به علت باکتری سراشیا مارسسنس می باشد که باعث نگرانی مادران می گردد.

2-توربیدیتی (شفافیت) ـ ادرار تازه شفاف است و شایع ترین علت کدری آن فسفاتوری است. در موارد کریستال فسفات اضافی در ادرار قلیایی شروع به رسوب می کنند، معمولا متناوب هستند و پس از مصرف غذا یا مقادیر زیاد شیر رخ می دهد. بیمار بی علامت بوده و چنانچه ادرار با اسید استیک (سرکه) اسیدی شود، شفاف خواهد شد. از طرف دیگر در آزمایش میکروسکوپی کریستال های فسفات آمورف دیده خواهد شد.

علت دیگر کدری ادرار پیوری است که حضور تعداد زیاد WBC در ادرار و بوی تند و زننده باعث افتراق آن از سایر علل خواهد شد.

از علل نادر کدری ادرار کایلوری است که ناشی از ارتباط غیر طبیعی سیستم لنفاوی و ادراری  میباشد.

3-وزن مخصوص ادرار ـ با(dipsticks) یا با وسیله ی اپتیک خاصی انجام می گردد. محدوده ی آن از001/1تا035/1 می باشد. وزن مخصوص ادرار معمولا نشان گر وضعیت هیدریشن بیمار است؛ ولی، می تواتند، ناشی از عمل کرد غیر طبیعی کلیه نیز باشد. وزن مخصوص طبیعی بین 008/1 تا 020/1 است، اگر، زیر 008/1 باشد، رقیق است و اگر بالای 020/1 باشد غلیظ می باشد. اگر در چند آزمایش متوالی 010/1 باشد، تشخیص CRF  یا ARF مطرح است.

·                 علل کاهش وزن مخصوص ادرار

i.                 مصرف مایعات زیاد

ii.               مصرف دارو های مدر

iii.            دیابت بی مزه

iv.             کاهش توانائی کلیه درتغلیظ ادرار

·                 علل افزایش وزن مخصوص ادرار

i)                کاهش مصرف مایعات

ii)              دیابت شیرین

iii)           دهیدریشن به علت تب ، تعریق،استفراغ،اسهال

iv)            ترشح نابجایADH

v)              تزریق مواد کنتراست ( پس از IVP میتواند تا 035/1 برسد)

علت اسمولاریته ادرار، مواد محلول آن است و از 50 تا 1200 میلی اسمول در لیتر متغیر است. اسمولاریته نیز، تحت تاثیر هیدریشن و عوامل موثر بر وزن مخصوص ادرار قرار می گیرد. نسبت به وزن مخصوص اسمولاریته ادرار نمایش گر بهتری از کار کلیه می باشد، ولی، توسطdipsticks قابل انجام نیست.

4- pH ادرار ـ توسط dipsticks چک می شود. PH ادرار از 5/4 تا 8 متغیر است. متوسط آن در حالت طبیعی 5/5تا5/6 است. اگر زیر 5/5 باشد، اسیدی و اگر بالای 5/6 باشد، قلیایی در نظر گرفته می شود. در کل pH ادرار نشان گر pH سرم است، مگر، در موارد خاصی مثل RTA وبیماری های خاص کلیه که قدرت اسیدی کردن ادرار مختل است.

عدم توانایی کلیه در اسیدی کردن ادرار به میزان زیر 5/5 پس از لود اسید برایRTA  تشخیصی است.

درUTI چنانچه ادرار قلیایی باشد، احتمالا، عامل آن          باکتری های اوره آز مثبت مثل پروتئوس می باشد. این باکتری ها با این آنزیم اوره ادرار را به آمونیاک تبدیل می کنند.

در تشکیل سنگ های ادراری pH موثر است. سنگ های سیستینی و اسید اوریکی در ادرار اسیدی ایجاد شده و قلیایی کردن ادرار به درمان و پیشگیری آن ها کمک می کند.

ب) آزمایش شیمیایی ادرار

Dipsticks یک روش آسان، سریع و ارزان می باشد. موادی که با این روش چک می شود شامل خون، پروتئین، گلوکز، کتون، یوروبیلینوژن، بیلیروبین، و گلبول سفید هستند.

با این حال چون این آزمایش بر پایه کلرومتری (رنگ) می باشد، هر رنگ اضافی ادرار مثل فنازوپیریدین در این آزمایش اختلال ایجاد می نماید.

مصرف ویتامین ث زیاد منجر به تداخل در واکنش اکسیداسیون شده و منفی کاذب را در گلوکز و بیلیروبین باعث می گردد.

ادرار بیش از حد قلیایی منجر به مثبت کاذب پروتئین و از طرفی پایین خوانده شدن وزن مخصوص ادرار می گردد.

اگر Dipsticksتاریخ گذشته باشد یا برای مدت طولانی در معرض هوا قرار گرفته باشد، خراب شده و نتیجه آزمایش قابل قضاوت نخواهد بود.

1)    هماچوری ـ حضور RBC بیش از 3 عدد در ادرار سانتریفوژ شده را هماچوری می نامند که Dipsticks حساسیت بیش از 90% برای شناسایی آن دارد. ولی، اختصاصیت آن به علت مثبت کاذب بالا پایین است. حضور گلبول قرمز، هموگلوبین و میوگلوبین آنرا مثبت می کند. برای افتراق آن ها از هم ابتدا آزمایش میکروسکوپی انجام می شود، اگر، گلبول قرمز دیده شد، تشخیص هماچوری است؛ اگر، دیده نشد، باید خون بیمار سانتریفوژ شود. اگر سرم بیمار قرمز یا صورتی بود، هموگلوبینوری و اگر شفاف بود میوگلوبینوری مطرح است. علل هماچوری مثبت کاذب شامل آلودگی ادرار با خون قاعدگی و دهیدریشن و ورزش می باشد.

 هماچوری می تواند، نفرولوژیک یا اورولوژیک باشد. در موارد نفرولوژیک RBC دیس مورفیک و چروکیده و اکثرا همراه پروتئینوری واضح و گاهی کست RBC و ghost cells (RBC که حین عبور از لوله های جمع کننده کلیه هموگلوبین خود را از دست داده اند) است. در هماچوری اورولوژیک حداکثر پروتئینوری 2+یا 3+ (100-300 میلیگرم در میلی لیتر) است و    گلبول های قرمز گرد و با هموگلوبین یکنواخت هستند.

2)    پروتئینوری ـ روزانه یک فرد بالغ بین 80تا 150میلی گرم پروتئین از ادرار دفع می کند. پروتئینوری می تواند ناشی از بیماری های رنوواسکولار، گلومرولار، توبولواینتراستیشیل و یا سرریزی(overflow) پروتئین غیر طبیعی سرم باشد. پروتئین ادرار تحت تاثیر هیدریشن می باشد. ولی، هیچ گاه در این حالت بیش از 20 میلی گرم در دسی لیتر نخواهد شد. ولی، برعکس در پروتئینوری پاتولوژیک اگر مصرف مایعات خیلی زیاد باشد، می تواند، به زیر 20 میلی گرم در دسی لیتر هم برسد . آستانه ی تشخیص آن در ادرار با dipsticks 30-20 میلی گرم در دسی لیتراست، میزان کمتر از150 میلی گرم در دسی لیتر پروتئین نرمال در نظر گرفته می شود.

 پروتئین ادرار شامل تام هاسفال (40%)، گلوبولین های سرم (30%) و آلبومین (30%) است.

علل منفی کاذب د ر dipsticks شامل ادرار شدیدا قلیائی، ادرار رقیق، حضور پروتئینی غیر از آلبومین است.

روش دیگر سنجش پروتئین ادرار روش اسید سولفوسالیسیلیک 3% است، حتی پروتئین به میزان 15 میلی گرم در دسی لیتر را تشخیص می دهد. اگر ادرار از لحاظ پروتئین با dipsticks منفی ولی با اسید سولفوسالیسیلیک مثبت بود، قویا، مطرح کننده ی حضور پروتئین غیرطبیعی مثل بنس جونز می باشد و بایستی پروتئین الکتروفورز انجام شود.

پس از اثبات پروتئینوری، باید، از لحاظ کمی  ادرار 24 ساعته چک شود.

پروتئین الکتروفورز برای افتراق پروتئینوری گلومرولی از توبولی مفید است، زیرا، در پروتئینوری گلومرولی 70% وزن پروتئین دفعی آلبومین است. در صورتی که، در توبولر بیشتر ایمنوگلوبولین ها هستند و فقط 10 – 20 % آلبومین می باشد.

پروتئینوری به سه دسته گذرا، متناوب و دایم تقسیم می گردد.

پروتئینوری گذرا : می تواند ناشی از تب، ورزش،استرس های روحی باشد. اگر در آزمایشات بعدی پروتئینوری نبود، نیاز به هیچ اقدام دیگری نیست.

پروتئینوری متناوب: عمدتا وابسته به وضعیت (positional) می باشد. با چک کردن ادرار صبح گاهی بلافاصله پس از بیدار شدن، با ادراری که پس از چند ساعت تحرک گرفته می شود،  می توان آن را تشخیص داد. ندرتا میزان آن از 1 گرم در روز تجاوز می کند، 50% خود به خود رفع می شود، شاید به علت افزایش فشار ورید های کلیوی در حالت ایستاده باشد.

پروتئینوری مداوم: معمولا عامل آن بیماری های گلومرولی می باشد. بایستی پروتئین ادرار 24 ساعته چک شود. اگر میزان آن بیش از 2 گرم در روز بود و پروتئین با وزن مولکولی بالا مثل آلبومین باشد، تشخیص پروتئینوری گلومرولی است که شایع ترین عامل پروتئینوری نیز می باشد. شایع ترین بیماری عامل آن دیابت شیرین است. علل دیگر آن آمیلوئیدوز و آرتریولار نفرواسکلروز است. اگر میزان پروتئین ادرار بین 300 تا 2000 میلی گرم در روز باشد و اکثرا از پروتئین با وزن مولکولی کم بود، باید، ایمونوالکتروفورز سرم انجام گردد، تا، نوع پروتئین (که معمولا ایمنوگلوبولین ها می باشند) مشخص شود. اگر پروتئین سرم نرمال بود، پروتئینوری توبولار موجود است. اگر پروتئین غیر طبیعی بود، پروتئینوری آور فلو ( عمدتا میلوم مولتیپل)می باشد. اگر پروتئین هموگلوبین یا میوگلوبین باشد، مقادیر زیاد هموگلوبین یا میوگلوبین در الکتروفورز مشخص می گردد.

3)    کتون و گلوکز: به علت باز جذب گلوکز در لوله های پروگزیمال نفرون نباید، در افراد نرمال گلوکز ادرار مثبت باشد. حد نهایی باز جذب در ادرار در بالغین 180 میلی گرم در دسی لیتر و در کودکان و نوزادان 120 میلی لیتر در دسی لیتر است. سایر قندها در dipsticks قابل شناسایی نیستند.

کتون ها که ناشی از سوخت ناقص چربی ها می باشند، در حالت عادی نباید، در ادرار دیده شوند. در شرایط خاص مثل کتواسیدوز دیابتی، حاملگی، کاهش وزن سریع، روزه داری و گرسنگی در ادرار دیده می شوند.

مثبت کاذب کتون ناشی از وزن مخصوص خیلی بالا ، ادرار اسیدی، رنگ غیر طبیعی در ادرار، مصرف لودوپا و یا ترکیباتی که متابولیت های حاوی سولفیدریل هستند، دیده می شود.

4)    بیلیروبین و اروبیلینوژن: بیلیروبین غیر کونژوگه در ادرار دیده نمی شود و فقط در صورت افزایش نوع کونژوگه ی آن در سرم، در ادرار ظاهر می گردد. ولی، اروبیلینوژن به مقادیر بسیار کمی در ادرار یافت می گردد. در گردش هپاتوبیلیاری بیلیروبین کونژوگه در روده ی کوچک پس از تاثیر باکتری های روده روی آن بازجذب شده که مقادیر کم آن از طریق ادرار به نام اوروبیلینوژن دفع می گردد. 50% اروبیلینوژن از ادرار و نیم دیگر از مدفوع دفع می گردد.

مصرف آنتی بیوتیک های وسیع الطیف و انسداد مجاری صفراوی منجر به کاهش اروبیلینوژن خواهد شد و همولیز و بیماری کبدی برعکس باعث افزایش آن می گردد.

منفی کاذب بیلیروبین ادرار در مصرف اسید اسکوربیک زیاد و مثبت کاذب آن در مصرف فنازوپیریدین دیده می شود.

5)    لکوسیت استراز و نیتریت: فعالیت لکوسیت استراز نشانگر حضور WBC در ادرار است و وجود نیتریت نشان گر باکتریوری است. لکوسیت استراز آنزیم تولید شده از نوتروفیل ها می باشد. نیترات های ادرار توسط باکتری های گرم منفی تبدیل به نیتریت می شود. مهم ترین عامل مثبت کاذب این دو آزمایش آلودگی است. برای کشف UTI هردوی این آزمایش ها باید انجام شود و امکان تشخیص UTI را به 95% می رسانند، ولی نیاز به کشت ادراری را مرتفع نمی کنند. چنانچه نیتریت مثبت باشد، ولی لکوسیت استراز منفی، باید، علل پیوری استریل (تومور، سنگ، TB) و UTI با باکتری های غیر از گرم منفی مد نظر قرار گیرند.

ج) بررسی سدیمان ادراری

          روش انجام

10 میلی لیتر از ادرار مید استریم برای مدت 5 دقیقه با سرعت 2000تا 3000 دور بر دقیقه سانتریفوژ شده، سپس، ادرار روی آن دور ریخته وته نشین آن با مقدار کم ادرار باقی مانده در ته لوله حل شده و یک قطره از آن روی لام ریخته و با بزرگنمایی  X100 وX400 زیر میکروسکوپ بررسی می گردد. گاهی برای راحت تر دیدن گلبول ها و باکتری ها با متیلن بلو رنگ آمیزی می گردد.

باید، تمام لام با بزرگ نمایی کم دیده شود و توجه روی حضور کست ها، اریتروسیت، گلبول سفید، کریستال سیستین، ماکروفاژ، oval fat ، پارازیت ها ( تریکوموناس واژینالیس، تخم شیستوزومیا هماتوبیوم) است.

با قدرت بزرگنمایی زیاد، بیش تر، توجه روی شکل اریتروسیت ها (دیس مورفیک) باکتری  و قارچ است.

سلول ها

اریتروسیت : شکل اریتروسیت بیان گر نوع هماچوری است. در نوع گلومرولی اریتروسیت های دیس مورفیک به شکل و سیتوپلاسم نامنظم هستند، در حالی که، در هماچوری با علت اورولوژیک اریتروسیت گرد با سیتوپلاسم یکنواخت و انتشار هموگلوبین یکنواخت و حاشیه ی آن صاف یا کمی مضرص(crenated)  است. بایستی اریتروسیت ها از قارچ و قطرات چربی افتراق داده شوند. قارچ ها حالت جوانه زدن دارند و چربی ها شدیدا نور را منعکس می کنند.

لکوسیت: لکوسیت ها با بزرگنمایی کم بررسی می شوند و برای تشخیص قطعی با بزرگ نمایی زیاد دیده می شوند. تعداد WBC در مردان به میزان 1-2/hpf و در خانم ها به میزان تا 5/hpf و در حاملگی حتی تا 10/hpf طبیعی می باشد. تعداد بیشتر آن ها پیوری نامیده می شود. شایع ترین علت آن عفونت ادراری است، ولی، در خانم ها می توانیم، به علت آلودگی ادرار با ترشحات واژن پیوری کاذب داشته باشیم. در این حالت اخیر WBC ها چروکیده و کوچک هستند. لکوسیت های تازه ی ادراری بزرگ تر و گرد و وزن مخصوص کمتر از 019/1 دارند و گرانول هایی در سیتوپلاسم آن هاوجود دارد که درخشان و با حرکات براونی هستند  (Glitter cells) .

سلول های اپیتلیال: در سدیمان ادراری دیده می شوند که بیشتر در خانم ها با منشا قسمت تحتانی مجرا، تریگون و واژن است. در مردان ختنه نشده به علت تماس با پرپوس است. این سلول ها سنگ فرشی بزرگ با هسته ی مرکزی کوچک حدود اندازه ی یک RBC  و سیتوپلاسم نامنظم دارند. این سلول ها اگر به تعداد فراوان دیده شوند، نشان گر آلودگی ادرار بوده وهیچ ارزش دیگری ندارند.

سلولهای ترانزیشنال: از اوروتلیوم مثانه وسیستم فوقانی منشا می گیرند. از اپیتلیال سل ها کوچکتر، باهسته ی بزرگ تر و با گرانول های واضح سیتوپلاسمی نزدیک هسته هستند. سلول های بدخیم ترانزیشنال اندازه ی هسته شان و مورفولوژی شان فرق کرده است که به روش پاپانیکولا یا فلوسیتومتری قابل شناسایی هستند. سلول دیگر که ممکن است، در ادرار دیده شود، سلول های توبول کلیوی می باشد. سلول های توبول کلیوی شیوع کمتری دارند و در مورد اهمیت آن ها اتفاق نظر موجود نیست.

 کستهای ادراری

کست ادراری یک انعقاد پروتئینی در توبول های کلیوی است که محتویات توبول ها درآن گیر می کنند و بر همین اساس تقسیم می گردد.Tamm-horsfall  پروتئینی است که تولید کست می نماید که دراصل ماتریکس سلول های توبولی می باشد.

کست هیالن: کستی فاقد هر گونه المان در داخل آن می باشد و تماما از پروتئین تام هاسفال تشکیل شده است و پس از ورزش، در معرض گرما قرار گرفتن فرد، پیلونفریت یا بیماری های مزمن کلیوی دیده می شود.

کست RBC : حاوی RBC می باشد و تشخیص هماچوری گلومرولی را مسجل می کند و اکثرا ثانویه به گلومرولونفریت است.

کست WBC: در گلومرولونفریت ها، پیلونفریت حاد و نفریت اینتراستیشیل حاد دیده می شود.

کست های گرانولر و واکسی(waxy): ناشی از دژنرسانس المان های سلولی ایجاد می شود و بر بیماری توبولی دلالت دارد.

کست fatty: در سندرم نفروتیک، لیپیدوری و هایپوتیروئیدیسم دیده می شود.

کریستال ها

دیدن کریستال در بیماران با سنگ ادراری مهم است و می تواند نشان گر نوع سنگ ادراری فرد باشد، به شرطی که، هم زمان بیمار کولیک کلیوی داشته باشد. دیدن کریستال سیستین، استراویت و اسید اوریک همیشه پاتولوژیک هستند. کریستال اسید اوریک، سیستین و کلسیم اگزالات در ادرار اسیدی و کریستال فسفات کلسیم و تریپل فسفات ( استراویت) در ادرار قلیایی دیده می شوند. در اثر باقی ماندن ادرار در محیط اتاق کریستال های اگزالات کلسیم در آن ایجاد می شود که اهمیت کلینیکی ندارد. کریستال ها را می توان از روی شکل شان شناسایی کرد. کریستال اگزالات به شکل دو هرم مربع القاعده که از قاعده به هم چسبیده اند و کریستال استراویت مثل درب تابوت وکریستال سیستین به شکل حلقه 6 ضلعی بنزن و اسید اوریک به شکل کریستال های پهن با اشکال گوناگون می باشد.

باکتری

ادرار طبیعی فاقد باکتری است و دیدن باکتری در ادرار آلوده نشده نشان گر عفونت ادراری است. چون هر حجم hpf برابر1/20000تا1/50000 میلی لیتر است دیدن هر باکتری در hpf برابر 20000تا 50000 باکتری در هر میلی لیتر است و دیدن 5 باکتری برابر 100000 کلونی در کشت ادرار است. باکتری های گرم منفی به صورت باسیل های گرم منفی، استرپتوکوک به صورت رشته ای از کوکسی گرم مثبت و استافیلوکوک به صورت دسته هایی از کوکسی گرم مثبت دیده می شود.

قارچ

شایع ترین قارچ سیستم ادراری کاندیدیاآلبیکنس است که حالت جوانه زدن (budding) hyphae دارند. بیشتر در دیابت شیرین دیده می شوند و در خانم ها با عفونت واژینال مونولیایی نیز به صورت آلودگی ادرار موجود است.

پارازیت ها 

تریکوموناس واژینالیس یک عامل شایع واژینیت در خانم ها است که گاهی در یورترای مردان نیز دیده می شود، این پارازیت به شکل سلول بزرگ با فلاژلی با حرکات تند دیده می شود